शाळा गुणवत्ता मूल्यांकनात मोठा टप्पा : बाह्य मूल्यांकन सुरू होणार
राज्य शासनाचा आदेश, शाळांना अधिक सक्षम बनवण्याची संधीपुणे | जुलै २०२५: महाराष्ट्र शासनाच्या शालेय शिक्षण विभागाने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल उचलत "शाळा गुणवत्ता मूल्यांकन आणि आश्वासन आराखडा (SQAAF)" अंतर्गत राज्यातील निवडक शाळांमध्ये बाह्य मूल्यांकन प्रक्रिया सुरू करण्याचे निर्देश दिले आहेत. ही प्रक्रिया राज्यभर १५ जुलै ते ३१ जुलै २०२५ या कालावधीत राबवली जाणार आहे.
या प्रक्रियेचा उद्देश म्हणजे शाळांमध्ये गुणवत्तापूर्ण शिक्षण कसे दिले जाते, त्याचा वस्तुनिष्ठ आढावा घेणे आणि त्यानुसार सुधारणा सुचवणे. यामुळे केवळ शाळांची शैक्षणिक गुणवत्ता तपासली जाणार नाही, तर भविष्यात त्या गुणवत्तेत वाढ कशी करता येईल यावरही मार्गदर्शन मिळणार आहे.
{tocify} $title={Table of Contents}
● SQAAF म्हणजे काय?
SQAAF म्हणजे School Quality Assessment and Assurance Framework. हा केंद्र व राज्य शासनाच्या शालेय शिक्षण सुधारणा कार्यक्रमाचा एक भाग आहे. या योजनेत शाळांची गुणवत्ता खालील तीन टप्प्यांत तपासली जाते:
-
स्वयं मूल्यांकन (Self-assessment): शाळांनी स्वतःच्या कामगिरीचे मूल्यांकन केले.
-
बाह्य मूल्यांकन (External evaluation): निवडक शाळांमध्ये स्वतंत्र पथकांकडून प्रत्यक्ष तपासणी.
-
त्रयस्थ मूल्यांकन (Third-party review): काही शाळांमध्ये बाहेरच्या तज्ज्ञ संस्थांकडून विशेष मूल्यांकन.
या प्रक्रियेमुळे शाळांची पारदर्शकतेने व वैज्ञानिक पद्धतीने तपासणी केली जाईल.
● बाह्य मूल्यांकन का आवश्यक?
राज्यातील प्रत्येक शाळेने जून २०२५ अखेरपर्यंत आपलं स्वयं-मूल्यांकन पूर्ण केलं आहे. आता त्यानंतरचा महत्त्वाचा टप्पा म्हणजे बाह्य मूल्यांकन.
-
प्रत्येक जिल्ह्यातील केवळ ५% शाळा (जास्त गुण मिळवलेल्या) बाह्य मूल्यांकनासाठी निवडल्या गेल्या आहेत.
-
हे मूल्यांकन तटस्थ व प्रशिक्षित पथकांद्वारे होईल.
-
यामुळे शाळांची खरी गुणवत्ता, अडचणी, व सुधारणा क्षेत्र स्पष्ट होतील.
● मूल्यांकन कसं होईल?
राज्यभर प्रत्येक जिल्ह्यात पथकं तयार करण्यात आली आहेत. प्रत्येक पथकात खालील सदस्य असतील:
-
पथकप्रमुख: गटशिक्षणाधिकारी, DIET व्याख्याते किंवा इतर वरिष्ठ अधिकारी.
-
सदस्य १: प्राथमिक शाळेचे मुख्याध्यापक.
-
सदस्य २: माध्यमिक शाळेचे मुख्याध्यापक/उपमुख्याध्यापक.
-
सदस्य ३: SQAAF मध्ये प्रशिक्षित शिक्षक.
प्रत्येक पथक दररोज एक शाळेला भेट देईल व ६ शाळांचं मूल्यांकन पूर्ण करेल. प्रत्येक शाळेचा विद्यार्थी सहभाग, शिक्षणाचे साधन, व्यवस्थापन, मूल्यांकन प्रणाली, पालकांचा सहभाग, शिक्षकांचे प्रशिक्षण या बाबतीत सखोल आढावा घेतला जाईल.
● मूल्यांकनासाठी तयार राहा!
मूल्यांकनासाठी शाळांना किमान ३ दिवस आधी कळवण्यात येईल. शाळांनी खालील गोष्टींसह तयारी करून ठेवावी:
-
स्वयं मूल्यांकन अहवाल (Google Drive लिंकसह).
-
आवश्यक शैक्षणिक कागदपत्रे, फोटोज, दाखले.
-
शाळेतील शैक्षणिक वातावरण, वर्ग भिंतीवरील साहित्य, लायब्ररी, संगणक खोली, शिक्षक प्रशिक्षण नोंदी इत्यादी.
● प्रत्येक पथकाचं काम काय?
पथकप्रमुख व सदस्यांचं काम स्पष्टपणे विभागलं आहे:
-
पथकप्रमुख: अहवाल संकलन, शाळेला सुधारणा आराखड्याबद्दल मार्गदर्शन, अंतिम गुण व श्रेणी ठरवणे.
-
सदस्य १: विद्यार्थ्यांचा सहभाग, सुरक्षितता, शालेय संस्कृती तपासणे.
-
सदस्य २: पाठ्यक्रम, उपक्रम, शिक्षकांची कार्यशैली तपासणे.
-
सदस्य ३: मूल्यमापन, शिक्षण पद्धती, ICT वापर तपासणे.
मूल्यांकन नंतर, सर्व माहिती https://scert-data.web.app/ या पोर्टलवर ऑनलाइन भरावी लागेल. एकदा गुणांकन झाले की ते बदलता येणार नाही.
● विशेष सूचना
-
शाळा व पथक यांच्यामध्ये समन्वय राखावा.
-
१००% डेटा व पुरावे अपलोड करणं बंधनकारक.
-
जर शाळेच्या स्वयं मूल्यांकन व बाह्य मूल्यांकनात १५% पेक्षा जास्त फरक आढळल्यास याची नोंद वरिष्ठांना करावी लागेल.
-
प्रत्येक शाळेचा फोटो, भेटीचा पुरावा व अहवाल त्याच दिवशी पोर्टलवर अपलोड करावा.
-
शाळेचा Udise Code वापरूनच मूल्यांकनाची लिंक उघडता येईल.
-
पथक प्रमुखांनी सर्व सदस्यांना आवश्यक मार्गदर्शन द्यावे.
● अंतिम अहवाल कधी पाठवायचा?
संपूर्ण बाह्य मूल्यांकन झाल्यानंतर प्रत्येक तालुक्यातून अंतिम अहवाल ५ ऑगस्ट २०२५ सायंकाळी ५ वाजेपर्यंत राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद, पुणे यांना sqaafmh@maa.ac.in या ईमेलवर पाठवायचा आहे.
● शाळांसाठी सुवर्णसंधी
शिक्षण क्षेत्रातील गुणवत्तेचं मोजमाप करणारी ही एक महत्त्वाची प्रक्रिया आहे. यामध्ये शाळांनी सहभाग घेत सकारात्मक बदल घडवावेत, ही शासनाची अपेक्षा आहे. हे मूल्यांकन म्हणजे केवळ तपासणी नव्हे, तर शाळेचा विकास आराखडा तयार करण्याची सुवर्णसंधी आहे.
● निष्कर्ष
"SQAAF" अंतर्गत हे बाह्य मूल्यांकन केवळ कागदोपत्री नसून, शाळा व शिक्षकांना त्यांच्या कामगिरीचा आरसा दाखवणारी प्रक्रिया आहे. यातून येणाऱ्या सूचनांमुळे शाळांमध्ये व्यवस्थापन, विद्यार्थी प्रगती व गुणवत्तापूर्ण शिक्षणाची नव्याने उभारणी होणार आहे.
शाळेचा विकास आपल्या हातात, SQAAF मध्ये सहभागी व्हा आणि शिक्षणात परिवर्तन घडवा!