75 वी वर्ष गाठ संयुक्त राष्ट्र
संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना 75 वर्षांपूर्वी झालेल्या दुसर्‍या महायुद्धाच्या पार्श्वभूमीवर २४ ऑक्टोबर १९४५ रोजी 'न्यू वर्ल्ड ऑर्डर' च्या
निर्देशानुसार झाली.
संयुक्त राष्ट्रसंघ (इंग्रजी: United
Nations)
ही
आंतरराष्ट्रीय कायदा, आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा, आर्थिक विकास, सामाजिक
प्रगती, मानवी हक्क
आणि जागतिक शांतता सुलभ करण्यासाठी सहकार्याने गुंतलेली आहे हे नमूद करण्याच्या
उद्देशाने ही एक आंतरराष्ट्रीय संस्था आहे. संयुक्त राष्ट्र संघटनेची स्थापना २४ ऑक्टोबर १९४५ रोजी ५० राष्ट्रांना
संयुक्त राष्ट्रांच्या सनदी स्वाक्षर्‍याने झाली.
द्वितीय
विश्वयुद्धातील विजयी देशांनी आंतरराष्ट्रीय संघर्षात हस्तक्षेप करण्याच्या
उद्देशाने संयुक्त राष्ट्रांची स्थापना केली. त्यांना अशी इच्छा होती की भविष्यात
दुसरे महायुद्धासारखे युद्ध पुन्हा उदयास येणार नाही. सर्वात शक्तिशाली देश
(युनायटेड स्टेट्स, फ्रान्स, रशिया आणि
युनायटेड किंगडम) संयुक्त राष्ट्रांच्या संरचनेत सुरक्षा परिषदेसह दुसर्‍या
महायुद्धातील सर्वात महत्वाचे देश होते.
सध्या संयुक्त
राष्ट्र संघात १९३ देश आहेत आणि
जवळजवळ जगातील सर्व आंतरराष्ट्रीय मान्यता प्राप्त देश आहेत. या संस्थेच्या रचनेत
महासभा, सुरक्षा
परिषद, आर्थिक आणि
सामाजिक परिषद, सचिवालय आणि
आंतरराष्ट्रीय न्यायालय यांचा समावेश आहे.
इतिहास
लीग ऑफ
नेशन्सची स्थापना १९२९ मध्ये
पहिल्या महायुद्धानंतर झाली. लीग ऑफ नेशन्स मोठ्या प्रमाणात कुचकामी ठरली होती आणि
शांतता राखण्यासाठी संयुक्त राष्ट्र संघटनेचे सदस्य राष्ट्रांच्या सैन्याने तैनात
करु शकेल असा त्याचा मोठा फायदा यूएनला आहे. दुसर्‍या महायुद्धात प्रथम संयुक्त
राष्ट्रांबद्दलच्या कल्पना उदयास आल्या. द्वितीय विश्वयुद्धातील विजयी देशांनी
एकत्र येऊन या संस्थेची रचना, सभासद वगैरे काही निर्णय घेण्याचा प्रयत्न केला.
२४ एप्रिल १९४५ रोजी दुसरे
महायुद्ध संपल्यानंतर अमेरिकेच्या सॅन फ्रान्सिस्कोमध्ये संयुक्त राष्ट्रांच्या
आंतरराष्ट्रीय संघटनांची परिषद झाली आणि उपस्थित असलेल्या सर्व देशांनी संयुक्त
राष्ट्रांच्या अधिवेशनात स्वाक्षरी केली. या परिषदेत पोलंड उपस्थित नव्हता, परंतु
त्यांच्या स्वाक्षरीसाठी एक खास जागा ठेवण्यात आली आणि नंतर पोलंडनेही त्यावर
स्वाक्षरी केली. सुरक्षा परिषदेने पाच स्थायी देशांनी स्वाक्षरी
केल्यानंतर संयुक्त राष्ट्र अस्तित्वात आले.
मुख्यालय
संयुक्त
राष्ट्रांचे मुख्यालय अमेरिकेच्या न्यूयॉर्क शहरातील पंचाहत्तर दशलक्ष डॉलर्समध्ये
खरेदी केलेल्या जागेवर स्थापित आहे. या इमारतीच्या स्थापनेचे व्यवस्थापन आंतरराष्ट्रीय
कारागीरांच्या गटाने केले. या मुख्यालयाशिवाय इतर महत्वाच्या संस्था जिनिव्हा, कोपेनहेगन
इत्यादींमध्येही आहेत. या संस्था संयुक्त राष्ट्र संघाचे स्वतंत्र अधिकारक्षेत्र
नाहीत, परंतु
त्यांना बरीच स्वातंत्र्य दिले जाते.
भाषा
भाषा संयुक्त
राष्ट्राने 6 भाषांना "राज भाषा" (अरबी, चीनी, इंग्रजी, फ्रेंच, रशियन आणि
स्पॅनिश) म्हणून मान्यता दिली आहे, परंतु यापैकी फक्त दोन भाषा
ऑपरेटिंग भाषा (इंग्रजी आणि फ्रेंच) मानली जातात.
उद्देश
युद्ध रोखणे, मानवाधिकारांचे संरक्षण करणे, आंतरराष्ट्रीय
कायदेशीर प्रक्रिया, सामाजिक व
आर्थिक विकास, जीवनशैली
सुधारणे आणि रोगांच्या मुक्तीवर उपचार करणे ही संयुक्त राष्ट्राची मुख्य उद्दीष्टे
आहेत. सदस्या देशाला आंतरराष्ट्रीय चिंता व राष्ट्रीय बाबी हाताळण्याची संधी
मिळते. ही उद्दीष्टे पूर्ण करण्यासाठी मानवाधिकारांच्या सार्वत्रिक घोषणेस 1948
मध्ये मान्यता देण्यात आली.
संयुक्त राष्ट्रांमध्ये हिंदी
संयुक्त
राष्ट्रांमधील एखाद्या भाषेला अधिकृत भाषा म्हणून मान्यता देण्यासाठी कोणतेही
विशिष्ट निकष नाहीत. संयुक्त राष्ट्रांतील एखाद्या भाषेला अधिकृत भाषा म्हणून समाविष्ट
करण्याच्या प्रक्रियेमध्ये, संयुक्त राष्ट्र महासभेच्या एका
साधारण बहुमताने ठराव मंजूर केला जावा आणि संयुक्त राष्ट्रांच्या एकूण
सभासदत्वाच्या दोन-तृतीयांश बहुमताने अंतिम निर्णय घ्यावा लागेल.
संयुक्त
राष्ट्रांच्या अधिकृत भाषांमध्ये हिंदी भाषेचा समावेश व्हावा यासाठी भारत बराच काळ
प्रयत्न करत आहे. भारताचा दावा हा जगातील दुसर्‍या क्रमांकाची हिंदी भाषा असून ती
जागतिक भाषा म्हणून स्थापित केली गेली आहे या भावावर आधारित आहे. भारताचा हा दावा
आज अधिक दृढ होत आहे कारण सध्याचा भारत हा जगातील सर्वात मोठा लोकशाही असल्याने
निवडलेल्या आर्थिक शक्तींमध्ये त्याचा समावेश झाला आहे.